Mindfulness in onderwijs voor leerkrachten en docenten helpt ook in de klas

Midden in de les maakt één van je leerlingen met opzet een beledigende opmerking. De andere leerlingen lachen en je les dreigt te ontsporen. Je vuisten ballen samen en je lichaam spant zich. Voor je het doorhebt, val je uit tegen de leerling op een manier die de goede sfeer in de klas niet bepaald herstelt en die ervoor zorgt dat je jezelf voor de rest van de dag afvraagt of je wel een goede leraar bent.

Dit is slechts één voorbeeld van de vele voorvallen in de kas die stress kunnen veroorzaken bij een leraar. Veel stress leidt uiteindelijk tot burn-outklachten, veel voorkomend in het onderwijs. Niet de incidenten zelf zijn de belangrijkste bron van stress, maar de manier waarop een onderwijsgevende erop reageert. Dat bepaalt hoe stressvol hij of zij deze momenten uiteindelijk ervaart.

Automatische emoties en patronen
Leraren met sterke sociaal-emotionele vaardigheden hebben minder kans op een burn-out, omdat ze effectiever omgaan met ‘uitdagende’ leerlingen en situaties. Een leraar voor een klas moet ter plaatse en in het moment zelf reageren op wat er gebeurt, ook als het hem of haar emotioneel raakt. Waar veel andere werkenden even weg kunnen lopen om de emoties te laten zakken, is dit in het onderwijs meestal niet mogelijk. 

Er wordt dus veel gevraagd van de sociaal-emotionele vaardigheden van leraren. Soms te veel. Leraren vallen dan terug in hun automatische emoties en patronen die vaak niet goed zijn voor de onderwijsgevende zelf en voor de leerlingen. Juist in het onderwijs is bewust zijn van eigen automatische emoties en patronen, en deze goed kunnen reguleren, essentieel om goed en gezond te kunnen functioneren.

Mindfulness verhoogt effectiviteit van de leraar
​Kan een leraar iets doen om zijn of haar sociaal-emotionele vaardigheden verder te ontwikkelen? Ja, uit nieuw onderzoek blijkt dat mindfulness training helpt. Niet alleen om een burn-out te voorkomen, maar ook om ter plaatse en in het moment zelf effectiever te reageren op stressvolle situaties.

 ​Er is enorm veel onderzoek gedaan naar de positieve psychische, lichamelijke en sociale effecten van mindfulness op volwassenen. De laatste jaren gebruiken ook veel scholen mindfulness in onderwijs om de concentratie van leerlingen te verbeteren,  hun leervermogen te versterken en ze te leren hoe ze hun emoties beter kunnen reguleren.

In het onderwijs lag de focus tot nu toe vooral op de leerlingen en niet op de leraren. Recent zijn ook onderzoeken gedaan waarbij leraren zelf een aangepaste 8-weekse mindfulness training volgden. De resultaten van deze onderzoeken bevestigen wederom het positieve effect van mindfulness op psychisch welbevinden en stressreductie.

Ook bleek dat de leraren na deze mindfulness training effectiever functioneerden in de klas. Ze waren onder meer beter in staat om vanuit een open contact de leerlingen te ondersteunen en een positief sociaal-emotioneel klimaat te creëren in de klas. Een leraar die een training mindfulness heeft gedaan, ervaart minder stress tijdens een stressvolle situatie in de klas. Hierdoor kan hij of zij beter focussen op dat wat een leraar het liefste doet: lesgeven.​

Mindfulness in onderwijs werkt ook in de klas
Een voorbeeld van een belangrijke mindfulness oefening: je zit stil en breng je aandacht of bewustzijn naar gedachten, emoties en gewaarwordingen in je lichaam. Hersenonderzoek heeft aangetoond dat deze oefening de activiteit in je hersenen vergroot in het gebied dat je aandacht, gedachten en emoties reguleert. Door dit vaak te oefenen, ben je ook in je dagelijks leven beter in het reguleren van je aandacht, gedachten en emoties. Voor leraren betekent het resultaat van dit oefenen dat ze, ondanks dat er honderden dingen tegelijkertijd gebeuren in de klas, aandacht kunnen hebben voor wat er in hun geest en lichaam gebeurt. En dat ze automatische boze reacties of andere automatische emoties en patronen kunnen stoppen en bewust kunnen kiezen voor een mildere en effectievere reactie. Midden in de les maakt één van je leerlingen met opzet een beledigende opmerking. De andere leerlingen lachen en je les dreigt te ontsporen. Je voelt dat je vuisten samenballen en je merkt dat je lichaam zich spant. Je herkent de signalen en weet dat je uit je slof dreigt te schieten. Je haalt een paar keer diep adem om te kalmeren.

Omdat de leraar zich meer bewust is van de signalen, kan hij of zij even een moment nemen om terug te schakelen. Daarna is de leraar veel beter in staat om de aandacht van de leerling weer terug te brengen naar de les. Het moment gaat voorbij, er blijft geen stress hangen in het lichaam of geest van de leraar en de les gaat door. Na een training mindfulness is een leraar zich bewust van de situatie in de klas en van zijn of haar eigen gevoelens, gedachten en neigingen bij die situatie. Hij of zij kan mild kijken naar deze gevoelens, gedachten en neigingen en bewust een aanpak kiezen die past bij de situatie.

Met een mindfulness in onderwijs training kan een leraar ook empathie en mildheid verder ontwikkelen, positieve kwaliteiten die snel verloren kunnen gaan in de dagelijkse drukte in de klas. Dit terwijl juist een positieve relatie tussen leerling en leraar erg belangrijk is voor het leervermogen en welbevinden van de leerling.

​

Mindfulness in onderwijs werkt ook buiten de klas
Ook mild zijn voor jezelf is een belangrijke kwaliteit voor een leraar. Veel bevlogen leraren hebben de neiging om zichzelf hard te veroordelen voor een niet gelukte les, een verkeerde uitspraak tegen ouders, het niet kunnen bereiken van een leerling in de les, de onmacht bij een moeilijke privé-situatie van een leerling, etc. En dat nemen ze allemaal mee naar huis, waardoor er weinig geestelijke ruimte overblijft om weer op te laden voor de volgende dag. Op den duur gaat dit ten koste van het psychisch welbevinden van de leraar en de kwaliteit van de lessen.

Hoe kan een onderwijsgevende stoppen met piekeren over het werk als hij of zij thuis is?
Uit onderzoek naar mindfulness in onderwijs blijkt dat docenten en leerkrachten baat hebben bij de focus op zelfcompassie en mildheid in een mindfulness training. Mindfulness leert onderwijsgevenden hun gedachten en denkpatronen op te merken zonder deze meteen als goed of slecht te beoordelen. Dit helpt om de emotionele lading te verminderen die ervoor zorgt dat uitdagende schoolsituaties blijven rondmalen in hun hoofd. Als deze lading geneutraliseerd is, is ook een bevlogen leraar in staat om een milde houding ten opzichte van zichzelf aan te nemen en zich te realiseren dat alle leraren deze uitdagingen tegenkomen en dat iedereen, hij of zij zelf dus ook, gewoon zijn stinkende best doet.

Hoewel mindfulness in onderwijs niet alle problemen ineens oplost, blijkt uit wetenschappelijk onderzoek wel dat het een krachtige basis is voor leraren om stressklachten te verminderen, sociaal- emotionele vaardigheden te vergroten en daardoor het eigen lesgeven te verbeteren. Dus een leraar kan niet voorkomen dat een leerling een beledigende opmerking maakt midden in de les, maar hij of zij kan wel de automatische reactie herkennen en bewust een reactie kiezen die effectiever is. Dit is uiteindelijk gezonder voor de leraar en de leerling zal voortaan twee keer nadenken voordat hij weer zoiets doet.